آسیای‌میانه حوزه رقابت آمریکا و روسیه ، دکتر هوشنگ عزیزی

بعد از فروپاشی شوروی سابق، آسیای میانه یکی از مناطقی بود که در کانون توجه رقابت آمریکا و روسیه قرار گرفت. برخی از کشورهای منطقه روابط با آمریکا را به روابط به روسیه ترجیح دادند و پای آمریکا را به این حوزه نفوذ روس‌ها باز کردند. سفر اخیر جان کری به آسیای‌میانه نشان از اهمیت خاص این منقطه برای آمریکا دارد. در این سفر کری در پی اطمینان دادن به کشورهای این منطقه برای نشان دادن حمایت آمریکا در مقابل تهدید داعش و جلوگیری از قدرت گرفتن این گروه در این حوزه جغرافیایی می‌باشد. همچنین افزایش روابط دوجانبه با پنج کشور آسیای میانه و تقویت مناسبات اقتصادی با این کشورها، از دیگر اهداف سفر کری مطرح شده است.

اوضاع داخلی افغانستان که در همسایگی سه کشور تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در آسیای میانه قرار دارد، نگرانی‌های زیادی را در منطقه ایجاد کرده است. ازبکستان مرز 140 کیلومتری با افغانستان دارد و تاجیکستان نیز به‌خاطر داشتن طولانی‌ترین مرز با افغانستان، با چالش‌های امنیتی بسیاری روبه‌رو است؛ لذا سفر این مقام آمریکایی گویای این پیام است که آمریکا به تقویت امنیت مرزهای این کشورها توجه دارد.

از دیگر اهداف این سفر مقابله با تلاش‌های مسکو برای گسترش نفوذ خود در آسیای میانه است. به باور آمریکا، پوتین به بهانه مبارزه با تروریسم سعی در افزایش هرچه بیشتر نفوذ خود در این کشورها دارد. اخیرا روسیه بعد از حملات طالبان به قندوز در افغانستان و تهدیدهای امنیتی‌ که از طریق این کشور متوجه کشورهای آسیای میانه است به بهانه تهدید طالبان و داعش، حضور نظامی خود را در این کشورها به‌صورت محسوسی افزایش داده است.

در نشست اخیر سران کشورهای مستقل مشترک‌المنافع، یکی از اسناد امضا شده برای همکاری تا سال ۲۰۲۰ به موضوع مبارزه با تروریسم بین‌المللی و گسترش همکاری‌های نظامی این کشورها اختصاص یافت؛ در چارچوب این همکاری، دولت روسیه تعداد نظامیان خود را در پایگاه ۲۰۱ در تاجیکستان از 5900 نفر فعلی به 9 هزار نفر افزایش می‌دهد. همچنین اعلام شده است که جنگنده‌های پیشرفته نیروی هوایی روسیه در پایگاه هوایی کانت در قرقیزستان، جایگزین تجهیزات هوایی قبلی شوند؛ برای این منظور، استقرار ده‌ها فروند جنگنده نسل جدید سوخوی ۲۵ در این پایگاه آغاز شده است. براساس برنامه وزارت دفاع روسیه، در دو پایگاه مهم نظامی این کشور در تاجیکستان و قرقیزستان نیز استقرار تانک‌ها، خودروهای زرهی جدید و هواپیماهای بدون خلبان مدنظر قرار دارد.

آمریکا و روسیه در این منطقه از زمان فروپاشی شوروی رقیب یکدیگر محسوب می‌شوند بنابراین با توجه به اهمیت ویژه این منطقه برای هردو کشور، رقابتی جدی برای گسترش حوزه نفوذ وجود دارد. از یک‌سو، روسیه آسیای میانه را حیاط‌خلوت خود می‌داند و همواره سعی داشته است که این منطقه را تحت نفوذ خویش نگه دارد و از نفوذ و حضور دیگر کشورها در آن جلوگیری کند و از سوی دیگر، آمریکا راه‌ یافتن و نفوذ در آسیای میانه را یکی از اهداف و اصول سیاست خارجی خود می‌داند و خواهان گسترش حضور نظامی و فعالیت‌های اقتصادی در این منطقه است.

برخی کشورهای منطقه که با سیاست‌های گذشته روسیه در منطقه مخالف می‌باشند و از سیاست‌های آتی مسکو نیز واهمه دارند؛ به‌دنبال توسعه و گسترش مناسبات سیاسی-اقتصادی خود با آمریکا می‌باشند. در واقع برخی کشورهای مشترک‌المنافع که دارای اتباع روس‌تبار زیادی هستند از سیاست نزدیکی و نفوذ روسیه نگرانند. در این شرایط، آمریکا فرصت را مناسب می‌بیند که با حضور در منطقه از نزدیکی این کشورها به روسیه بکاهد، هرچند روس‌ها نیز بیکار نخواهند نشست و تمام تلاش خود را برای مقابله با گسترش نفوذ آمریکا در منطقه به‌کار خواهند گرفت.