نقش میانجی‌گرانه عمان در روابط ایران و عربستان، دکتر هوشنگ عزیزی

در میان دولت‌های عربی خاورمیانه، عمان همواره موضعی میانه و معتدل داشته و روابط دوستانه با کشورهای عربی و همچنین با ایران داشته است. در مساله هسته‌ای نیز میانجی‌گری عمان کمک زیادی به حل بحران کرد.

ایران و عربستان سعودی به عنوان دو قدرت اصلی منطقه‌ای در سالیان اخیر روابط پرتنشی داشته‌اند. بعد از تحولات کشورهای عربی و به‌ویژه سوریه، بحرین و یمن اختلاف دیدگاه دو کشور شدت گرفت و با وقوع فاجه زائران خانه خدا این اختلافات به اوج خود رسید. در شرایط نابسامان منطقه آیا این تنش در روابط فی‌مابین به نفع دو کشور و منطقه خواهد بود.

در سالیان اخیر ترویج موج ایران هراسی از جانب کشورهای عرب منطقه باعث شده است که کوشش‌های دستگاه دیپلماسی خارجی ایران برای نزدیکی و تفاهم با اعراب نتواند به اهداف مطلوب خود برسد. از سویی دو قدرت منطقه‌ای ایران و عربستان به طور اصولی در رقابت با یکدیگر قرار دارند و بین آنها ظرفیت‌های تعارض بیش از ظرفیت‌های توافق است. در این راستا، رویدادهایی چون برنامه هسته‌ای ایران، بحران سوریه، عراق و یمن بر واگرایی ایران و کشورهای عربی و به ویژه عربستان افزوده است. با توجه به اهمیت و جایگاه خاص عربستان در منطقه و تأثیرگذاری این کشور بر دیگر کشورهای عربی خلیج فارس، بخشی از توان سیاست خارجی ایران در سطح استراتژیک و در عرصه دیپلماسی عربی آن، معطوف به رقابت با سیاست‌های ضد ایرانی ریاض شده است. اکنون که بحران‌های سوریه و یمن و همچنین رسوایی مرگ حجاج، امکان ارتباط مستقیم بین تهران- ریاض را سخت کرده است. ایران از طریق ارتباط با متحدین منطقه‌ای ریاض و کشورهای معتدل منطقه، سعی در کاهش تخاصمات با عربستان سعودی دارد. ایران با امضای توافق مهم تحدید حدود دریایی با عمان ثابت کرده است که می‌توان تصور نهادینه شده دایر بر آشتی‌ناپذیری تهران و بلوک عربی خلیج‌فارس را از درجه اعتبار ساقط کرد. توافق سرزمینی می‌تواند اوج اراده سیاسی یک کشور برای همکاری قلمداد شود. می‌توان انتظار داشت که بحران دو‌جانبه کنترل شده و تخفیف یابد و زمینه برای همکاری دوجانبه جهت کاهش بحران‌های منطقه‌ای فراهم آید. عمان با توجه به سوابق مؤثر و مفیدی که در حل و فصل مناقشات داشته است، می‌تواند در این زمینه نقش مؤثرتری ایفا کند.

 ایران از ابتدای آغاز بحران در یمن همه تلاش‌های خود را صورت داد تا این مساله از طریق راهکار سیاسی حل و فصل شود و در همین راستا نیز ظریف طرح چهار ماده‌ای مبنی بر آتش‌بس فوری، ارائه کمک‌های بشردوستانه به مردم یمن، آغاز گفت‌وگوهای ملی یمنی- یمنی و تشکیل دولت ائتلاف ملی ارائه و برای وزرای خارجه کشورهای مختلف فرستاد. در مساله سوریه نیز ایران همواره بر نقش‌آفرینی گروه‌های سوری برای آینده سیاسی این کشور بدون مداخله کشورهای خارجی تاکید کرده است، در حالیکه در هر دو مورد مواضع عربستان در تقابل با مواضع ایران است.

عمان به عنوان یکی از کشورهایی که همواره برای حل بحران‌های منطقه‌ای بیشترین میانجی‌گری را داشته است، در موضوع هسته‌ای ایران نیز به ایفای نقش میانجی‌گرانه میان ایران با 1+5 پرداخته است. در دولت قبل (دولت دهم) 2 دور مذاکره در عمان بین ایران و آمریکا در خصوص موضوع هسته‌ای برگزار شد و پس از توافقنامه ژنو نیز یک دور از رایزنی‌های هسته‌ای (هشتمین دور این رایزنی‌ها) در خصوص برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) با حضور هیأت‌های ایران و 1+5 در مسقط برگزار شد.

به هر صورت با توجه به اوضاع خاص منطقه‌خاورمیانه و شدت گرفتن ناامنی‌های منطقه ای، به نظر می‌رسد که بالا گرفتن اختلافات میان ایران و عربستان نه تنها کمکی به حل بحران‌ها نمی‌کند، بلکه این منطقه را با اوضاع بغرنجی مواجه خواهد کرد که ممکن است کنترل و مهار آن به این سادگی‌ها ممکن نباشد. در این شرایط ایفای نقش کشورهای میانجی‌گر منطقه‌ای و به‌ویژه عمان بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.