بحران سوریه و خطرات جهانی آن ، دکتر هوشنگ عزیزی

روابط روسیه و ترکیه از آغاز بحران سوریه تاکنون متشنج بوده است و این بحران از زمان آغاز عملیات نظامی روسیه در سوریه تشدید شده است. اختلاف اصلی روسیه با ترکیه که موجب تشدید بحران در روابط بین دو کشور شده این است که روسیه از مشروعیت در سوریه و ترکیه از گروه‌های تروریستی تکفیری در این کشور حمایت می‌کند. اقدام آنکارا به سرنگون کردن یک فروند «سوخو-24» روسی در مرز سوریه با ترکیه، از دید اغلب ناظران و تحلیلگران، اقدامی غیرمنتظره بود که ریسک بالایی را برای روابط دو کشور و همچنین عرصه گسترده‌تر تعاملات بین‌المللی به همراه دارد.

مواضع کشورهای غربی نشان می‌دهد که آنان به دنبال آرام کردن اوضاع هستند و از دوطرف می‌خواهند محتاط باشند تا این حادثه به یک درگیری مسلحانه تبدیل نشود و شکی در این نیست که آغاز این درگیری‌ها تهدیدی برای امنیت بین‌الملل خواهد بود. مقامات روسیه خواهان آن شده‌اند تمام پروازهای غیرنظامی روسیه به ترکیه متوقف شود و همه گردشگران روسی از ترکیه به روسیه بازگردند. از سویی برخی از مقامات روسیه، ترکیه را متهم می‌کنند که نفت سوریه را از داعش خریداری می‌کند.

بعید به نظر می‌رسد این بحران یک شبه حل و فصل شود. این بحران دارای ابعاد ژئوپلتیکی عمیق است. در نشست ناتو تنها ابعاد فنی و نظامی این حادثه بررسی می‌شود و باید منتظر موضع پایتخت‌های غربی باشیم. همین تغییر توان قوای میدانی بود که سبب شد کشورهای غربی ضمن احساس خطر نسبت به منافع خود، گسترده تر شدن دامنه مذاکرات بین‌المللی صلح سوریه را پذیرفته و با مشارکت ایران به عنوان یکی از طرف‌های اصلی و تأثیرگذار در این موضوع، موافقت کنند. اقدام ترکیه در سرنگون کردن هواپیمای روسی، یک اشتباه محاسباتی از سوی این کشور بوده که نشان می‌دهد تحولات اخیر، چنان عرصه را بر دولتمردان ترکیه تنگ کرده که حتی در مسائل مهمی چون نحوه تعامل با دیگر بازیگران تأثیرگذار با بحران سوریه، توان اتخاذ تصمیم صحیح را نداشته و اقدامی انجام می‌دهند که می‌تواند فاجعه‌بار باشد.

 انتظار می‌رود که روسیه سیاستی قاطعانه‌تر اتخاذ کند و از سوی دیگر، به تقویت محور روسیه- ایران- حزب‌الله- ارتش سوریه در عرصه میدانی این کشور منجر شود. از سوی دیگر آنچه بر شدت و ضعف اقدامات روسیه تأثیرگذار خواهد بود، نوع واکنش دیگر اعضای ناتو به این ماجرا است. اما روسیه به خوبی آگاه است که در شرایط کنونی بین‌المللی، مجموعه غرب به هیچ وجه خواستار آن نیست که روسیه را در نبرد بین‌المللی علیه تروریسم از دست بدهد. با توجه به حوادث صورت گرفته، می‌توان گفت که بازنده اصلی بحران به وجود آمده، نه فقط ترکیه و روسیه بلکه کل کشورهای منطقه است که در راستای یک بحران به تمام معنای واقعی گام بر می‌دارند.

حملات هوایی مکرر روسیه به مواضع داعش در سوریه روند صادرات نفت توسط داعش به ترکیه را دچار اختلال کرده و آنکارا منافع اقتصادی خود را هم به این ترتیب از دست‌داده است. در حالی که در گذشته با قیمت‌های بسیار ارزان نیاز نفتی خود را براساس معاملاتی که با داعش داشت، تأمین می‌کرد. بنابراین مقام‌های آنکارا خطر حمله به جنگنده روسی را به‌جان خریدند تا بتوانند معادلات کنونی را تا حدی برهم بزنند. با این وجود ، بحران ترکیه و روسیه به نظر می‌رسد موقتی باشد و مقام‌های مسکو به تنبیه سیاسی و امنیتی ترکیه بسنده کنند.

اساسا نگارنده قبلا نیز با توجه به حضور و مداخله بازیگران اصلی نظام بین‌الملل، نسبت به شیوع این بحران در منطقه و حتی سطح جهانی هشدار داده است. با تحولات جدید به نظر می‌رسد روند اوضاع به گونه‌ای پیش برود که شرایط پیچیده‌تر شود و حداقل تا چند سال آینده چشم‌انداز روشنی برای پایان بحران دیده نمی‌شود. کشورهای ذی‌نفع در این بحران باید هرچه سریع‌تر راه‌حلی برای پایان آن پیدا کنند وگرنه عواقب آن دامنگیر خودشان نیز خواهد شد. اتفاقی که برای ترکیه و روسیه افتاد.