تلاش نافرجام ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا ، دکتر هوشنگ عزیزی

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در سفر دو روزه (4 و 5 اکتبر 2015) به بروکسل و استراسبورگ، با ژان کلود یونکر رئیس کمیسیون؛ دونالد توسک رئیس شورا؛ و مارتین شولتز رئیس پارلمان اروپایی دیدار و گفت‌وگو کرد. فریدون سینیرلی اوغلو، وزیر خارجه ترکیه نیز اردوغان را در این سفر و در دیدار با خانم فدریکو موگرینی نماینده عالی سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا همراهی کرد. هدف از این سفر توسعه روابط دوجانبه و عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا بود. با توجه به اوضاع خاص منطقه‌ای، دیدار فوق از اهمیت زیادی در مناسبات ترکیه با اتحادیه اروپا برخوردار است.

پیگیری روابط دوجانبه و به‌ویژه تلاش طولانی مدت پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا از مهم‌ترین مباحث مدنظر مقامات این کشور بود. آنکارا درصدد کسب برخی امتیازات سیاسی، اقتصادی، تجاری، مالی در روابط دوجانبه خود با اتحادیه اروپاست. در این میان، فشار به اتحادیه اروپا برای سرعت بخشیدن به مذاکرات مربوط به عضویت ترکیه در این اتحادیه از موضوعات مورد توجه این کشور است.

آمریکا برخلاف بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا، از عضویت ترکیه در اتحادیه حمایت می‌کند. این درحالی است که مناسبات اقتصادی- تجاری ترکیه با اتحادیه اروپا در شرایط خوبی قرار دارد و میزان همکاری‌های تجاری طرفین قابل توجه است. موضوع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا تبدیل به یکی از موضوعات پیچیده در روابط ترکیه با اعضای این اتحادیه شده است. این کشور از سال‌ها قبل درخواست عضویت خود را اعلام کرده و اصلاحات زیادی در راستای معیارهای اتحادیه برای عضویت انجام داده است؛ از جمله می‌توان به موافقتنامه منطقه آزاد گمرکی و تجارت آزاد با اتحادیه اشاره کرد که روابط اقتصادی- تجاری طرفین براساس آن صورت می‌گیرد.

ترکیه از سال 1997 به صورت جدی خواهان عضویت در اتحادیه اروپا بوده و سیاست خارجی خود را بر این مبنا ترسیم کرده است. بعد از پذیرش این درخواست، ترکیه از سال 2005 مذاکرات خود را با این اتحادیه آغاز کرده و از سال 2009 رسماً نامزد عضویت آن بوده است. این کشور از 1995 موافقتنامه منطقه آزاد گمرکی و تجارت آزاد را با اتحادیه منعقد کرده است و روابط اقتصادی- تجاری طرفین نیز در چارچوب آن صورت می‌گیرد. فارغ از مناسبات سیاسی ترکیه با اتحادیه اروپا و به‌ویژه موضوع عضویت این کشور در جامعه اقتصادی اروپا که از سال 1963 مطرح بوده، مبادلات تجاری طرفین رشد بسیار بالایی داشته است. اتحادیه اروپا اولین شریک تجاری ترکیه در سطح جهان و ترکیه ششمین طرف تجاری، پنجمین مقصد صادرات، و هفتمین مبدأ واردات کالاهای این سازمان منطقه‌ای است.

حجم مبادلات تجاری ترکیه با اتحادیه اروپا در سال 2014 حدود 130 میلیارد یورو بوده که شامل واردات اتحادیه از ترکیه بالغ بر 54 میلیارد و 300 میلیون یورو و صادرات اتحادیه به این کشور 74 میلیارد و 600 میلیون یورو بوده است. تراز تجاری با 20 میلیارد یورو، به‌نفع اتحادیه اروپایی بوده است. از سویی، سرمایه‌گذاری مستقیم اتحادیه اروپا در ترکیه در سال 2014 بالغ بر 57 میلیارد و 600 میلیون یورو و سرمایه‌گذاری ترکیه در اتحادیه، 7 میلیارد و 300 میلیون یورو بوده است و ترکیه موفق شده است 50 میلیارد و 400 میلیون یورو از سرمایه‌های اروپایی را (در مقایسه با سرمایه‌گذاری خود در اتحادیه) بیشتر جذب کند.

در حالی که اتحادیه اروپا خواهان انجام اصلاحات ساختاری بیشتری از سوی آنکارا برای فراهم کردن زمینه عضویت ترکیه در این اتحادیه شده است، به‌نظر نمی‌رسد ترکیه با توجه به چالش‌ها و مشکلات داخلی و منطقه‌ای که در مقابل این کشور قرار دارد، شانس بالایی برای عضویت در این اتحادیه داشته باشد. تحولات داخلی و منطقه‌ای همواره نقشی مهم و تأثیرگذار در فرآیند عضویت در اتحادیه اروپا داشته است و ترکیه تلاش می‌کند از تحولات اخیر خاورمیانه در راستای نزدیکی هرچه بیشتر خود به اتحادیه اروپا بهره گیرد، با وجود تمام تلاش‌ها، در شرایط فعلی چشم‌انداز چندان روشنی برای پذیرش ترکیه در این اتحادیه وجود ندارد.