یافتن راه‌حلی بین‌المللی برای بحران سوریه ، دکتر هوشنگ عزیزی

شاید کمتر محققی روزهای نخست اعتراضات سوریه چنین بحرانی را تصور می‌کرد. در این سالیان بسیاری از ارزیابی‌ها از بحران این کشور تحقق نیافت. ارزیابی روس‌ها نیز از اوضاع سوریه درست از آب در نیامد و به نتایج مورد انتظار نرسید. حمله زمینی نیروهای اسد با حمایت هوایی روسیه هم تا اکنون منجر به شکست داعش نشده است.

اهمیت تشکیل رژیم سیاسی برای آینده سوریه به عوامل بسیاری بستگی دارد و یکی از این عامل‌ها وضعیت اسد در آینده سیاسی این کشور می‌باشد و مهم‌ترین اختلاف قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در سوریه بر سر همین موضوع است. تمام مذاکرات و گفت‌وگوهای اخیر بر سر تعیین شکل و ماهیت سیاسی حکومت آینده سوریه است تا بتواند هم منافع مردم سوریه و هم کشورهای ذی‌نفع در بحران را تامین کند.

برای آمریکا و اروپا مهم است که چگونه می‌توان به ساختار سیاسی رسید که در آن توازن قوا حفظ شود و ضرری متوجه منافع آنی یا استراتژیک این کشورها نشود. در شرایطی که آمریکا و اروپا در جنگ داخلی سوریه در سالیان اخیر بازیگران چندان فعال و تاثیرگذاری نبودند، روسیه شرایط را مهیا دید تا از طریق حمایت لجستیک از رژیم اسد و اخیرا مداخله نظامی هوایی به عنوان بازیگر اصلی تحولات این کشور خودنمایی کند. هرچند ارزیابی روس‌ها از اوضاع سوریه درست از آب در نیامد و حمایت‌های آن کشور به نتایج مورد انتظار نرسید.

در بحران سیاسی سوریه، کشورهای زیادی مانند آمریکا، اروپا، روسیه، ترکیه، ایران و... تمایل به نقش‌آفرینی دارند. احتمال دارد میان آمریکا، روسیه، عربستان سعودی و سایر بازیگران حاضر در منطقه توافق‌هایی بر سر رژیم سیاسی آینده سوریه شکل بگیرد و توازن منافعی میان همه آنها حاصل شود.

براساس آمارهای غیررسمی، جمعیت سوریه ۲۳ میلیون نفر برآورد می‌شود و آخرین گزارش جمعیتی سازمان ملل درباره سوریه در سال ۲۰۰۸ منتشر شده است. در حال حاضر یک سوم مردم دمشق، نیمی از اهالی حلب و دو سوم جمعیت استان رقه، به مناطق امن‌تر سوریه رفته یا از کشور خارج شده‌اند. وضعیت استان‌های دیگر هم تفاوتی با حلب یا رقه ندارد و برآورد می‌شود بیش از ۱۲ میلیون سوری خانه و کاشانه خود را رها کرده و در پی مکانی امن می‌گردند. بیش از پنج میلیون از آنها فقط در سه کشور ترکیه، لبنان و اردن مستقر شدند. ۹۳درصد این آوارگان سنی هستند. از نظر مذهبی نیز سوریه یکی از متنوع‌ترین کشورها از نظر اعتقادات دینی است، اما تعداد سنی‌های آن اکثریت مطلق کشور را تشکیل می‌دهند. برخی مراکز پژوهشی جمعیت سنی‌های سوریه را بین ۸۰ تا ۸۵ درصد برآورد می‌کنند. گزارش وزارت خارجه آمریکا که براساس مطالعه آزادی‌های دینی تنظیم شده، تعداد سنی‌های سوریه را ۷۷ درصد، علوی‌ها ۱۰ درصد، شیعه و دروزی را ۳ درصد و مسیحیان سوریه را ۸ درصد برآورد کرده است.

هرگونه طرحی برای آینده سوریه که مردم این کشور را از نظر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برابر فرض کند، با مخالفت برخی بازیگران مداخله‌گر مواجه می‌شود. در حال حاضر کشورهای شرکت‌کننده در مذاکرات وین، ممکن است در نهایت به یک توافق درباره آینده سیاسی سوریه برسند.

برخی کشورهای شرکت‌کننده در کنفرانس خواهان رسیدن به راه‌حلی بدون وجود اسد برای آینده این کشور هستند. عربستان، فرانسه و آمریکا در این دسته قرار دارند. در دسته مقابل برخی کشورهایی مانند ایران و روسیه خواهان نقش‌آفرینی اسد در آینده سیاسی سوریه می‌باشند. شاید بهترین راه‌حل برای ترسیم آینده سیاسی سوریه و رهایی از این جنگ چندین ساله یافتن راه‌حلی میانه این دو نگاه باشد. راه‌حلی که با وجود اسد زمینه را برای حکومت انتقالی در کوتاه‌مدت و برگزاری انتخابات در میان‌مدت فراهم کند. هرچند رسیدن به این راه‌حل با وجود اختلافات فراوان کشورهای عضو، امری بسیار سخت و تا حدودی بعید به نظر می‌رسد. بحران سوریه قابلیت تبدیل به یک بحران جهانی را دارد.