اهمیت روابط روسیه و ترکیه، محمدعلی دستمالی

آنچه در دیدار چهار روز پیش روسای جمهوری ترکیه و روسیه، بیش از هر موضوع دیگری برجسته شد، موضوع مبادلات تجاری و اقتصادی این دو کشور بود. در شرایطی که تحرکات نظامی روسیه در خاک سوریه روز به روز بیشتر شده و مسکو و آنکارا در این پرونده حساس منطقه‌ خاورمیانه، در دو جبهه‌ کاملا مخالف هم ایستاده‌اند، باز هم خوی عمل‌گرایانه‌ هر دو کشور، کاری کرد که اقتصاد و روابط اقتصادی این دو کشور، بیش از مساله‌ سوریه اهمیت پیدا کند.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه پس از دیدار با ولادیمیر پوتین، از این موضوع خبر داد که حجم مبادلات دو کشور در شش ماه نخست سال جاری میلادی، به 11 میلیارد دلار رسیده و این در حالی است که روسیه و ترکیه برآنند که در سال 2020 میلادی، مبادلات خود را به رقم ایده‌آل و مطلوب یک صد میلیارد دلار برسانند. ترکیه و روسیه در سال 2014 میلادی در سال 2014 توانستند کارنامه‌ مبادلات 31 میلیارد دلاری را به ثبت برسانند اما این آمار در سال 2015 رو به کاهش نهاد.

از آنجایی که در یک و نیم سال گذشته، اقتصاد روسیه دوران سختی را پشت سر گذاشته و ارزش روبل کاهش پیدا کرد، صاحبان شرکت‌های بزرگ توریستی ترکیه، به خاطر این موضوع ضررهای بزرگی را متحمل شدند. با این حال، روسیه همچنان برای اقتصاد در حال رشد ترکیه، یک منبع و در عین حال یک بازار بزرگ و ارزشمند است و آنکارا به دنبال آن است که در حوزه‌های مهمی همچون محصولات کشاورزی، درآمد بیشتری از صادرات کالا به روسیه را دست آورد و در عین حال، تعداد بیشتری از گردشگران را به سوی خود جلب کند. در عین حال در دو حوزه‌ مهم دیگر نیز تعامل و همکاری ارزنده‌ای بین روسیه و آنکارا در جریان است. در بخش صدور خدمات فنی مهندسی از ترکیه به روسیه و نیز صدور خدمات علمی – فناوری و آموزش دانشجو برای کار در نیروگاه‌های هسته‌ای، از روسیه به ترکیه، توافقات بزرگی انجام شده و این دو کشور به همدیگر سود می‌رسانند. این در حالی است که روسیه و ترکیه در معادلات سیاسی منطقه و جهان، نه‌تنها دارای نقطه‌ مشترک نیستند، بلکه در پرونده‌های مهمی همچون بحث آذربایجان، ارتش مشترک کشورهای ترک‌زبان، گروه‌های اسلامی فعال در روسیه، عضویت ترکیه در ناتو، مساله‌ سوریه، حوزه‌ مدیترانه، انتقال انرژی و مسائلی از این دست، اختلاف نظرات جدی و عمیقی دارند و مهم‌ترین پرونده‌ اختلافی آنکارا و مسکو در حال حاضر، چیزی نیست مگر فرجام سوریه و بشار اسد در شرایطی که ترکیه در مورد مواضع و رویکردهای ایران در خصوص بشار اسد و سوریه، با لحنی غیرمستقیم و محتاطانه انتقاد می‌کند، اما در برابر روسیه با ادبیاتی شفاف‌تر و کنایاتی نسبتا تندتر، مواضع مسکو را زیر سوال می‌برد و فروش تسلیحات و تجهیزات نظامی روسیه به رژیم اسد را اقدامی ناشایست و مغایر با امنیت منطقه تلقی می‌کند. با این وجود، وقتی که سخن از آینده‌ اقتصادی و نیز تداوم همکاری‌ها در حوزه‌ انتقال انرژی و نیروگاه هسته‌ای به میان می‌آید، پوتین و اردوغان، پوشه‌ قرمزرنگ سوریه را به منتهی‌الیه گوشه‌‌ میز گفت‌وگو سُر می‌دهند.

ترکیه در این میدان، منافع بلندمدت خاص خود را در نظر دارد و در اقدامی هماهنگ با آمریکا و ائتلاف ضدداعش، نه‌تنها چهار قرارگاه هوایی مهم داخل خاک خود را در اختیار نیروهای ضدداعش گذاشته و به نیروهای مخالف بشار اسد، آموزش نظامی می‌دهد، بلکه برای آینده‌ معادلات قدرت در مدیترانه و قدرت‌گیری طیف‌های خاصی از اسلام‌گرایان مخالف اسد، برنامه دارد. روسیه نیز در عین حالی که همسو با ایران و چین از سوریه حمایت می‌کند و به مخالفت با آمریکا و ناتو ادامه می‌دهد، اما همزمان در دیپلماسی منطقه‌ای خود، پالس‌های متفاوتی در مورد آینده‌ سوریه ارسال می‌کند و شواهد نشان می‌دهد که بعید نیست روسیه در قبال اخذ امتیازات مهمی همچون سکوت غرب در برابر اقتدار روسیه در اوکراین و تداوم حضور نظامی مقتدرانه‌ روسیه در مدیترانه، از این پس مسکو به گونه‌ای در مورد بشار اسد حرف بزند که گویی پوتین نیز بارها دست کم در خلوت خود، به سناریوی سوریه منهای اسد، اندیشیده است.