همکاری هدفمند روسیه و مصر، دکتر هوشنگ عزیزی

موقعیت ژئوپلیتیک مصر در خاورمیانه باعث توجه قدرت‌های بزرگ به این کشور شده است. حکام مصر گاهی به غرب و زمانی به شرق نزدیک شده‌اند. بعد از شروع تحولات جهان عرب و به قدرت رسیدن اسلام‌گرایان و محمد مرسی در مصر، حکام جدید که از سیاست‌های سابق آمریکا در قبال این کشور راضی نبودند، سیاست نه شرقی و نه غربی را در پیش گرفتند، اما پس از برکناری دولت اسلامگرا به رهبری محمد مرسی و روی کار آمدن نظامیان، با توجه به تعدد بحران‌های سیاسی و نیز افزایش شکاف طبقاتی ـ مذهبی و مشکلات اقتصادی، مصر برای ادامه حیات سیاسی، نیازمند حمایت مالی کشورهای ثروتمند نفت‌خیز عربی و قدرت‌های جهانی شد.

 روسیه، بعد از تحولات عربی و به‌خصوص پس از روی کار آمدن السیسی، سیاست توسعه و گسترش روابط با مصر را در پیش گرفت. گرچه دیدارهای مقامات قاهره ـ مسکو بیشتر رنگ‌وبوی اقتصادی دارد، اما مسائل امنیتی مانند امنیت و ثبات مصر، تحولات سوریه و مسائل منطقه نیز در مذاکرات مطرح شد. در گذشته روسیه و اسلام‌گرایان نگاه مثبتی به هم نداشتند. سرکوب مسلمانان چچن و شائبه کمک اخوان به آنها یکی از دلایل عمده بدبینی روس‌ها به اسلام‌گرایان بود. با توجه به اختلافات موجود، روسیه نه تنها برکناری مرسی توسط نظامیان را محکوم نکرد، بلکه به نوعی از آن استقبال نیز کرد. این در حالی است که آمریکا و برخی کشورهای اروپایی ارتش را متهم به خشونت و تشدید تنش سیاسی در داخل مصر می‌کردند، حتی آمریکا با کمک‌های نظامی ـ مالی ارتش مصر را تعلیق کرد و این اقدام را محکوم نمود. این فرصت مناسبی برای روسیه بود که با تائید اقدامات نظامیان در برکناری مرسی، تمایل خود را به گسترش روابط فیمابین اعلام کند.

 از دیگر عوامل تمایل طرفین برای آغاز همکاری‌های امنیتی، نگرانی مشترک از خطرات رشد افراط‌گرایی و ظهور گروه‌هایی مانند داعش در منطقه است. مبارزه با تروریسم، محور اصلی همکاری‌هاست. دیدگاه مشترک در لزوم اتخاذ قدرت سخت در قبال تحرکات و تنش‌آفرینی گروه‌های نوظهور سلفی ـ تکفیری در سوریه و عراق، الگوی جدید همکاری‌های منطقه‌ای را نشان می‌دهد. در موضوع سوریه، مصر برخلاف سایر کشورهای عربی، به دنبال حل مسالمت‌آمیز بحران سوریه از طریق راه‌حل سیاسی و گفت‌وگو است، روسیه نیز به‌عنوان حامی اصلی دولت بشار اسد از لزوم احیای مذاکرات دیپلماتیک میان گروه‌های معارض سوری حمایت کرد.

روسیه که پس از بحران اوکراین، با تحریم‌های متعدد اقتصادی و سیاسی غرب روبه‌رو شده است، سعی در ایجاد ائتلاف‌هایی میان متحدان خود مانند چین، هند و مصر دارد تا به نوعی بتواند با فشار تحریم‌های اقتصادی مقابله و اثرات منفی را خنثی کند. یکی از اهداف روسیه از گسترش مناسبات جدید با مصر به رهبری السیسی، تعمیق هرچه بیشتر روابط در حوزه اقتصادی با محوریت انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای و انرژی و نیز اجرای پروژه‌های صنعتی است. امضای توافقنامه هسته‌ای، ورود مصر به باشگاه کشورهای هسته‌ای و تولید ارزان برق را به‌دنبال خواهد داشت؛ مصری که در دوره‌های گذشته نیز سابقه همکاری با روسیه در این حوزه را دارد و با توجه به شرایط بد اقتصادی و مزیت نسبی روس‌ها در طراحی و ساخت نیروگاه‌های اتمی نسبت به برخی از رقبای جهانی خود این امر می‌تواند در خلق فرصت جدید همکاری سودآور میان طرفین کارساز باشد.

 از منابع مالی درآمدزایی روسیه، در شرایط بحرانی فعلی، فروش انبوه تسلیحات نظامی و گسترش همکاری‌هاست. در این میان، مصر می‌تواند بازار مناسبی برای سلاح‌های روسی قلمداد شود. از منابع اصلی درآمدی مصر نیز، جذب توریست خارجی و گردشگری است. با تشدید ناامنی در مصر، جهانگردان خارجی که به مصر سفر می‌کردند کاهش قابل‌ملاحظه‌ای یافته‌اند. گسترش مناسبات با روسیه و تامین امنیت داخلی می‌تواند در این حوزه به مصر کمک زیادی کند. به هر صورت مصر و روسیه دو کشور عمده هستند که با توجه به شرایط خاص و حساس می‌توانند شرکایی خوب با صرفه اقتصادی باشند.